Αρχαίες φράσεις που έχουν διασωθεί έως σήμερα

Με τον όρο αρχαία ελληνική γλώσσα εννοείται μια μορφή της ελληνικής γλώσσας που ομιλούνταν κατά τους αρχαϊκούς χρόνους και την κλασική αρχαιότητα.

Μπορεί σήμερα τα αρχαία ελληνικά να μας δυσκολεύουν και να αναρωτιόμαστε γιατί πρέπει να τα διδασκόμαστε, αφού δεν τα χρησιμοποιούμε. Όμως, δεν είναι ξένη γλώσσα και τα νέα ελληνικά αποτελούν σαφώς γλωσσική συνέχεια και εξέλιξη των αρχαίων.

Μάλιστα πολλές φράσεις που χρησιμοποιούμε ακόμη έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Ας δούμε τις πιο χαρακτηριστικές από αυτές: 

• Νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεί: Ο υγιής νους χρειάζεται υγιές σώμα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι μόνο ένα υγιές σώμα μπορούσε να φιλοξενήσει ένα υγιές πνεύμα. 

• Εὖ ἅγωνίζεσθαι: Να αγωνίζεται κανείς καλά, έντιμα. Με τη φράση αυτή τονίζεται η σημασία του να αγωνίζεται κανείς με θεμιτά μέσα. Πρόκειται για το σημερινό «fair play». 

• Πύξ λάξ: Με γροθιές και κλοτσιές. Η φράση χρησιμοποιείται στην περίπτωση κατά την οποία κάποιος απομακρύνεται βίαια από έναν χώρο με γροθιές και κλοτσιές. Έγινε γνωστή σε εμάς λόγω του ομώνυμου συγκροτήματος της δεκαετίας του ’90. 

• Κύκνειον ἄσμα: Το τραγούδι του κύκνου. Αναφέρεται στο τελευταίο πνευματικό δημιούργημα κάποιου. Ο κύκνος, όταν καταλάβει ότι πλησιάζει το τέλος του, αρχίζει να τραγουδά μελωδικά. 

• Τά παιδία παίζει: Τα παιδιά παίζουν. Χρησιμοποιείται με ειρωνική διάθεση, για να σχολιάσει τη συμπεριφορά μεγάλων ανθρώπων, που φέρονται σαν μικρά παιδιά. Για τους αρχαίους το παιχνίδι ήταν σύμφυτο με την παιδική ηλικία. 

• Γνῶθι σαυτόν: Γνώρισε τον εαυτό σου. Προτρέπει κάποιον να αποκτήσει αυτογνωσία, γνώση του εαυτού του. Αποδίδεται στον Χείλωνα τον Λακεδαιμόνιο, έναν από τους επτά σοφούς. 

• Ἔπεα πτερόεντα: Λόγια φτερωτά, λόγια που πετούν, λόγια που τα παίρνει ο άνεμος. Με τη φράση αυτή ειρωνευόμαστε τα λόγια κάποιου που λέγονται ανεύθυνα και λησμονούνται εύκολα, λόγια δίχως αξία και σημασία. Η φράση αυτή συναντάται πρώτη φορά στον Όμηρο. 

• Τό δίς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρός σοφοῦ: Το να κάνει κανείς δύο φορές το ίδιο λάθος δεν είναι γνώρισμα συνετού ανθρώπου. Η φράση χρησιμοποιείται για να χαρακτηριστεί ανόητος εκείνος που επαναλαμβάνει τα ίδια σφάλματα. 

• Εὕρηκα! Εὕρηκα!: Το βρήκα! Το βρήκα! Λέγεται όταν κάποιος ανακαλύπτει κάτι ιδιαίτερα σημαντικό και δηλώνει τον ενθουσιασμό του γι’ αυτή την ανακάλυψη. Τη φράση αναφώνησε πρώτος ο Αρχιμήδης αμέσως μετά την ανακάλυψη της αρχής περί της άνωσης. 

• Εὖ ζῆν: Το να ζει κανείς καλά. Χρησιμοποιείται για να δηλωθεί ότι κάποιος απολαμβάνει υψηλό βιοτικό επίπεδο. Ο Μέγας Αλέξανδρος, για παράδειγμα, θεωρούσε ότι χρωστούσε την ηθική ζωή του στον Αριστοτέλη. 

• Μολών λαβέ!: Έλα να τα πάρεις (τα όπλα). Αυτή ήταν η απάντηση του Λεωνίδα όταν ο Ξέρξης ζήτησε από τους Έλληνες να παραδώσουν τα όπλα. Τη χρησιμοποιούμε για να προκαλέσουμε κάποιον, που διεκδικεί κάτι δικό μας, να έλθει να το πάρει, αλλά εμείς αρνούμαστε να του το παραχωρήσουμε. 

• Μή μοῦ ἅπτου!: Μη με αγγίζεις! Φράση που χρησιμοποιείται όταν αναφερόμαστε σε άνθρωπο λεπτεπίλεπτο ή ιδιαίτερα ευαίσθητο καθώς και σε πράγμα λεπτοφτιαγμένο ή εύθραυστο. 

• Ἄρον ἄρον: Σήκωσε σήκωσε (προστακτική του ρήματος αἴρω = σηκώνω, υψώνω). Με αυτή τη φράση δηλώνουμε πως κάτι γίνεται βιαστικά και χωρίς προσοχή. 

• Ἀπό μηχανῆς θεός: Θεός που εμφανίζεται από το μηχάνημα. Η φράση προέρχεται από ένα τέχνασμα που χρησιμοποιούσαν στο αρχαίο θέατρο, όταν ένας θεός παρουσιαζόταν με ειδικό μηχάνημα από ψηλά και έδινε λύση στην αδιέξοδη πλοκή του δράματος. Σήμερα δηλώνουμε ότι κάτι συνέβη εντελώς ξαφνικά ή απροσδόκητα και έδωσε ευνοϊκή λύση σε μία δύσκολη κατάσταση. 

• Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας: «Να φοβάσαι του Έλληνες ακόμη κι αν φέρνουν δώρα». Με τα λόγια αυτά ο Λαοκόων προειδοποίησε τους Τρώες να μην δεχτούν τα δώρα (Δούρειος Ίππος) των Ελλήνων. Σημαίνει να είσαι επιφυλακτικός με τους εχθρούς ακόμα κι όταν φέρνουν δώρα.

Επιμέλεια: Κατσαντά Βάσω

Πηγές:

https://el.wikipedia.org/wiki/

https://lexografimata.gr/logies-fraseis/

https://www.maxmag.gr/politismos/glossa/archaies-ellinikes-ekfraseis/

Εγχειρίδιο Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας μαθεῖν